Peristomal deri komplikasyonlarını anlamak
Ana tedavi hedefinin iyileşme olduğu yaraların aksine stomalar, stoma akıntılarını sızdırmak için tasarlanmış deri açıklıklarıdır. Peristomal deri rahatsızlıklarının komplikasyonları sık görülür ve özel bakım gerektirir.(1) Stoma ile ilişkili komplikasyonlar cerrahi veya dermatolojik olabilir.
Dermatolojik komplikasyonlar sık görülürler (hastaların %45'inde) ve geniş bir semptom yelpazesine neden olurlar. Bu komplikasyonların hastanın hayat kalitesinde kayda değer bir düşüşe yol açtıkları kanıtlanmıştır.(2) Peristomal deri rahatsızlıkları, stoma hemşirelerine yapılan her üç ziyaretin birinden sorumludurlar.(2)
Öte yandan, stoma oluşumunu takip eden bir kaç gün içerisinde pek çok komplikasyon oluşabilir. Dört bin yeni oluşmuş stomayı inceleyen bir çalışmaya göre ise en sık görülen üç komplikasyon; ekartasyon (%40), separasyon (%24) ve nekroz (%9) olarak belirlenmiştir.
Bu sebepten ötürü, peristomal deri, deri sağlığını korumak ve dermatolojik komplikasyonların önüne geçmek adına titiz ve özenli bir bakım gerektirir. Stomanın etrafında sağlıklı deri bulunması, iyi bir yapışma sağlanması için elzemdir. Sağlıklı deri olmayan durumlarda, sızıntı ve buna bağlı olarak deri hasarı riski artmakta, bu da torba sızıntısı ve cilt hasarını içeren bir kısır döngü oluşturmaktadır. (3)
Önleyici işlemler bakımın en önemli elemanlarıdır—peristomal deri komplikasyonlarının bakımında en başarılı yöntem, komplikasyonlar oluşmadan önce, önleyici tedbirler almaktır.(3) Etkili önleyici stratejiler ve hastanın eğitimi hayati önem taşımaktadır. Risk faktörlerinin tanımlanması bakımı optimize etmeye yardımcı olabilir. Değerlendirme çok önemlidir—Görsel bir muayeneye ek olarak hastanın tıbbi geçmişinin bütünsel ve konu bazında incelenmesi gerekir. (3,4)
Sık görülen peristomal deri komplikasyonları
Dermatit
Durum: Uygulamanın herhangi bir parçasına karşı reaksiyon olarak (hipersensitivite reaksiyonu) ya da stoma akıntıları ile temas sonucu (nem ile ilişkili deri hasarı) oluşur.(4,5)
Semptomlar: Kızarıklık/tahriş, şişme, hassasiyet, ısı, akıntı, ağrı/kaşıntı.(4,5)
Bakım: Alerjik reaksiyona neden olabilecek maddelerden kaçınılmalı(3), yapışkan gidericiler kullanılmalıdır. Ürünler/kimyasal maddeler hastaya özgü bir endikasyon yok ise kullanılmamalıdır.(3) Uygulamanın hastaya uyum sağlamasına dikkat edilmeli, aksi takdirde gerekli değişiklikler yapılmalıdır. Askina® Barrier Film gibi bir bariyer ürünü düşünülebilir.
Basınç Hasarı
Durum: Kemer veya diğer uygulama ürünlerinin çok sıkı/sert olması veya deri üzerine aşırı basınç uygulaması sonucu oluşur.(3,5)
Semptomlar: Torba sisteminin çıkarılmasından sonra 1-2 dakika içerisinde geçmeyen kızarıklıklar.(5)
Bakım: Basınç/deri hasarı için cildi detaylı bir şekilde inceleyin.(3) Mümkünse, kemer kullanımını kesin, veya kullanım esnasında gevşetin.(3) Basınç yarasının oluşması durumunda, ince hidrokoloid yara örtüleri ile bakım yapılabilir. (ör. Askina® Biofilm transparent or Askina® ThinSite).(3)
Folikülit
Durum: Genellikle stafilokokal enfeksiyon veya stoma etrafındaki deriden kıl alınması sonucu ortaya çıkan komplikasyonlara bağlı oluşur. (4,5)
Semptomlar: Kıl folikülü kaynaklı lezyon, kızarıklık ile birlikte pustular ya da yüzeysel olabilir.(4,5)
Bakım: Haftada bir kereden sık uygulanmamak kaydı ile nazik bir tıraşlama işleme önerilir. (3) Antibakteriyal sabun/ürünler kullanılabilir.(3) Bariyer ürün kullanımı düşünülebilir (ör. Askina® Barrier Film ve/veya Superfiller).
Hipertrofi/Papiller değişimler
Durum: Derinin kronik olarak idrara maruz kalması sonucu oluşur.(5)
Semptomlar: Deri alkalin idrara maruz kaldığında, deri yüzeyinde kristal yapılar oluşur – bu durum siğil benzeri hipertrofiye ve onu izleyen iltihabi reaksiyona sebep olabilir. (5)
Bakım: Benzer ürünlerin kullanımı düşünülebilir. (3,5) Yaban mersini suyu ve C vitamini tüketen hastalarda idrar asidik olabilir.(3,5) Bariyer ürün kullanımı düşünülebilir (ör. Askina® Barrier Film ve/veya Superfiller).(3)
Mantar Enfeksiyonu (Candidiasis)
Durum: Sızıntı, derinin aşırı terlemesi, kuru ve çatlak cilt veya antibiyotik tedavisi kaynaklı oluşabilir.(4,5)
Semptomlar: Başlangıçta püstül bir yapıya sahip olsa da, ilerleyen zamanlarda kızarıklık ile birlikte görülen ve uydu lezyonlar da içeren lezyonlara dönüşebilir; yanma ve kaşıntıya sebep olabilir.(4,5)
Bakım: İyileşme görülene dek her torba değişiminde antifungal toz uygulaması yapılmalıdır.(3) Hasta, kurutma teknikleri ve nemli ortam oluşumunu önleme konularında bilgilendirilmelidir.(3) Sızıntı önleyici veya cilt koruyucu bir bariyer ürün düşünülebilir. (ör. Askina® Barrier Film and/or Superfiller).(3)
Cilt Bakımı Önerileri
- Cildi pH dengeli bir ürün kullanarak temizleyin (bazı vakalarda sadece su da kullanılabilir).(3) Yumuşatıcı, yağ bazlı ya da cildi kurutabilecek ürünler kullanmaktan kaçının. Tahrişe sebep olabilecek kimyasallardan uzak durun.(6)
- Mantar enfeksiyonunu önlemek için cildin kuru kalmasına özen gösterin. Kuru cilt aynı zamanda iyi bir yapışkan yüzey elde etmek için de önemlidir. Torba ile birlikte aldığınız duşlardan sonra, cildinizi ve torbayı dikkatli bir şekilde kurutmaya özen gösterin.(3)
- Cildinizi, travma yaratmayan cilt koruyucular kullanarak ve düzenli olarak temizleyerek koruyun. Cilt soyulması ve travmaları önlemek için cilt koruyucuları nazikçe çıkarmaya özen gösterin. Hassas ciltli hastalarda travmaları önlemek adına sızdırma önleyici ürün kullanımı düşünülebilir.(3)
Referanslar:
- Herlufsen P et al (2006) Study of peristomal skin disorders in patients with permanent stomas. British Journal of Nursing 15(16):854-62
- Jemek GBE, Nybaek H (2008) Peristomal skin problems account for more than one in three visits to ostomy nurses. British Journal of Dermatology 159:1207-14
- Rolstad BS, Erwin-Toth P (2004) Peristomal skin complications: prevention and management. Ostomy Wound Management 50(9):68-77
- Nybaek H, Jemec GBE (2010) Skin problems in stoma patients. JEADV 24:249-57
- Woo KY, Sibbald RG, Ayello EA et al (2009) Peristomal skin complications and management. Adv Skin Wound Care 22:522-32
- Gray M, Colwell JC, Doughty D et al (2013) Peristomal moisture-associated skin damage in adults with fecal ostomies. J Wound Ostomy Continence Nurs 40(4):389-99
- Burch.J (2008) Stoma Care. 1st Edition. Wiley-Blackwell. p 233